baza wiedzy

Nazwa hirudoterapia pochodzi od łacińskiej nazwy pijawki – hirudo (pijawka). Pod tym terminem kryje się sposób leczenia wykorzystujący naturalne właściwości pijawek. Do hirudoterapii mogą być wykorzystywane wszystkie pijawki lekarskie Hirudo medicinalis. Może to być:

• Pijawka lekarska apteczna (Hirudo medicinalis officinalis) posiadająca na dole strony grzbietowej dwie linie w kolorze oranżowym z równomiernie powtarzającymi się rozszerzeniami. Strona brzuszna tej pijawki ma kolor oliwkowo-zielony z czarnymi paskami po bokach.
• Pijawka lekarska lecznicza (Hirudo medicinalis medicinalis) posiadająca na stronie grzbietowej cztery parzyście położone linie z powtarzającymi się rozszerzeniami wypełnionymi czarnymi punktami w formie kropli.
• Pijawka lekarska orientalna (Hirudo medicinalis orientalis) barwy ciemno zielonej z czterema liniami koloru oranżowego pokrytymi równomiernie czarnymi czworobocznymi punktami. Brzuszek tej pijawki jest czarny (ciemny) i pokryty równomiernie zielonymi punktami. Ta pijawka w Polsce w środowisku naturalnym nie występuje.

Hirudoterapia jest jedną z najstarszych terapii znanych ludzkości. Przeżywa obecnie swój renesans, nic dziwnego – działa lepiej niż antybiotyk!

W starożytnym Egipcie używano pijawek do “usuwania zepsutej krwi”. W pismach chińskich i arabskich opisuje się je jako panaceum na wszystkie choroby. W średniowieczu przystawiano je na całe ciało, nie wyłączając dziąseł, nosa oraz części intymnych. W XVIII i XIX w. we Francji i Anglii do celów medycznych zużywano ponad 80 mln pijawek rocznie! W połowie XIX w. lekarze zaczęli stosować preparaty farmaceutyczne, które były o wiele łatwiejsze w użyciu. Leczenie pijawkami przetrwało u naszych wschodnich sąsiadów (Białoruś, Rosja, Ukraina). Zachodnia medycyna ponownie odkrywa tę metodę.

Pijawka jest obecnie najsilniejszym znanym lekiem poprawiającym układ krążenia człowieka.

W ostatnich latach obserwujemy wielki powrót pijawek. W ich ślinie znajduje się ok. 200 substancji leczniczych. Najważniejsze to: hirudyna, naturalny antybiotyk, jeden z najlepszych znanych w medycynie leków przeciwzakrzepowych, chloromycetyna posiadająca bardzo silne działanie przeciwbakteryjne, histamina rozszerzająca naczynia krwionośne oraz substancje antynowotworowe, które przenikają do organizmy człowieka w trakcie zabiegu. Często już po kilku zabiegach znikają hemoroidy, żylaki, obrzęki, czyszczą się ropiejące rany.

Charakterystyka

Wśród pijawek, należących do gromady pierścienic wyróżniamy ok. 650 gatunków. Zdecydowaną większość stanowią gatunki słodkowodne. Znane są również formy morskie oraz lądowe, które żyją w klimacie ciepłym i wilgotnym.

Pijawki lekarskie to gatunek należący do rzędu pijawek szczękowych, czyli największej grupy – słodkowodnej. Występują w Europie, Afryce północnej oraz Azji południowo-wschodniej w błotach torfowych, starorzeczach, łachach rzecznych, jeziorach zarosłych trzciną i innych zbiornikach słodkowodnych. Kiedyś jej występowanie było częstsze, jednak populacja została mocno przetrzebiona w wyniku czego w wielu państwach jest gatunkiem chronionym. Pijawki lekarskie są bardzo ruchliwe, błyskawicznie reagują na wszelkie bodźce.

Ich ciało osiąga przeciętnie 120 mm długości, przy średnicy 10mm, jest podzielone na 34 segmenty, może się kurczyć oraz wydłużać. Na przednim odcinku ciała na segmentach od 2 do 6, znajduje się 5 par oczu w postaci plamek. Oprócz oczu w nabłonku zewnętrznym rozmieszczone są komórki nerwowe w postaci brodawek dotykowych i chemoreceptorów. Pijawka lekarska dzięki nim reaguje też na zmiany temperatury, zapach, dźwięki, ruch wody lub powietrza, zawartość substancji chemicznych, pole magnetyczne oraz pole elektryczne.
W siedliskach naturalnych pijawka odżywia się krwią żab i ssaków, korzystających z wodopoju. Dorosłe osobniki pobierają jednorazowo 10 – 15 ml krwi. Zapas krwi, który został wyssany przez pijawkę lekarską jest magazynowany w 10 uchyłkach rozbudowanego wola. Pijawka może jednorazowo pobrać tyle krwi, że jej ciężar wzrośnie kilkakrotnie. Krew przedostaje się bardzo powoli do żołądka. Strawienie zmagazynowanej krwi zajmuje przeważnie kilka miesięcy (nawet do 2 lat).

Barwa pijawek lekarskich jest najczęściej ciemnozielona, bądź ciemnobrązowa. Są one wyposażone w przednią i tylną przyssawkę. Szczególną rolę odgrywa przyssawka przednia, dzięki której odbywa się proces pobierania pokarmu od żywiciela (ssaków, płazów, gadów). Pośrodku przedniej przyssawki znajduje się otwór gębowy prowadzący do jamy gębowej zaopatrzonej w szczęki, którymi pijawka bezboleśnie nacina skórę ofiary. Każda szczęka wyposażona jest w 80 – 90 mikroskopijnych zębów, którymi przegryza skórę na głębokość ok. 1,5 mm. Jama gębowa jest połączona z silnie umięśnioną gardzielą, która pełni funkcję aparatu ssącego. Brzegi otworu gębowego lub bezpośrednio w szczękach znajdują się ujścia gruczołów gardzielowych, których wydzielina, zawiera substancje takie jak: hirudyna zapobiegającą krzepnięciu krwi, histamina powodującą rozszerzanie naczyń krwionośnych oraz substancje znieczulające.

Skład śliny pijawek

Pijawka lekarska jest źródłem biologicznie aktywnych substancji, uważana jest za żywe, miniaturowe laboratorium farmakologiczne.  Oto ważniejsze związki produkowane przez pijawki:

• hirudyna to najbardziej znany produkt pijawki Hirudo medicinalis i jednocześnie najlepszy z istniejących lek przeciwzakrzepowy.
• bdelina jest inhibitorem proteaz takich jak trypsyna, chymotrypsyna i plazmina, które są czynnikami stanów zapalnych i ich rozprzestrzeniania się w tkankach. Występuje przynajmniej w dwóch odmianach jako bdelina A i bdelina B.
• hirustazyna jest kolejnym zidentyfikowanym niedawno antykoagulantem produkowanym przez Hirudo medicinalis. Należy do związków organicznych zaliczanych do rodziny antystazyn.
• gilantyna wyizolowana zastała z gruczołów ślinowych pijawki Haementeria ghilianii. Jest białkiem zawierającym duże ilości siarki. Działa jako antykoagulant i silny lek antyprzerzutowy.
• apyraza jest potężnym enzymem upłynniającym krew (zmniejszającym jej lepkość).
• eglina jest silnym środkiem przeciwzapalnym (inhibitorem czynników stanów zapalnych) oraz bardzo aktywnym antyutleniaczem.

Inne związki produkowane przez pijawki:

• hementyna jest fibrynogenolitycznym enzymem zdolnym zapobiegać krzepnięciu krwi oraz rozkładać (inkoagulować) utworzone już zakrzepy.
• destabilaza jest fermentem charakteryzującym się silnym działaniem przeciwagregacyjnym powodującym rozkładanie zakrzepłej krwi, co otwiera nowe drogi i możliwości dla hirudoterapii. Destabilaza zawiera także unikatową substancję niskocząsteczkową prostaglandynę (podobną do prostacycliny). Utrzymuje ona w dobrym stanie (regeneruje) naczynia krwionośne, przewód pokarmowy oraz reguluje poziom cukru we krwi. Najbardziej tajemniczym w działaniu prostaglandyny jest „samoregulacja” ciśnienia krwi. Jeśli jest ono za niskie zostaje podwyższone, jeśli natomiast jest zbyt wysokie zostaje automatycznie obniżone do stanu optymalnego. Nie jest jeszcze w sposób ostateczny wyjaśniony mechanizm tego działania i jest on przedmiotem usilnych dociekań naukowych.
• hialuronidaza jest substancją o podwójnym działaniu. Jest silnym antybiotykiem oraz czynnikiem umożliwiającym szybkie przenikanie przez błony komórkowe, sąsiadujących ze sobą komórek i tkanek ciał.
• lipazy i esterazy to substancje powodujące rozkład tłuszczy.
• antyelastaza, ogranicza działania elastaz, to jest fermentów, które degradują skórną elastynę.
• substancje znieczulające – niezidentyfikowane bliżej, silne czynniki przeciwbólowe. Przypuszcza się, że działanie przeciwbólowe tych substancji wynika z dużej atrakcyjności dla ludzkiego mózgu neuropeptydów produkowanych przez pijawkę. Neuropeptydy te zawierają endorfiny znane jako hormony szczęścia. Poza efektami przeciwbólowymi powodują one likwidację uczucia niepokoju i euforii oraz uspokojenie, a także usuwają psychiczne oraz fizyczne uzależnienia, zwiększają tolerancyjność, likwidują złe samopoczucie, depresję, nudności i inne symptomy obserwowane u osób uzależnionych od narkotyków i alkoholu.
• neurotransmitery – związki biochemiczne regulujące przepływy impulsów elektrycznych w komórkach nerwowych. Należą do nich dopanina, serotonina, acetylocholina, oraz enkepfalina. Mają one duży wpływ na ograniczenia w odczuwaniu bólu oraz zmiany w zachowaniu polegające na uwolnieniu od niepokoju, bądź depresji, wywoływaniu snu a także potężnych emocjonalnych i czuciowych doświadczeń, ale bez behawioralnego pobudzenia, psychozy lub obłędu powodowanego przez narkotyki typu LSD czy amfetaminę. Ponadto serotonina ma wpływ na utrzymanie właściwej temperatury ciała oraz na odbieranie wrażeń czuciowych. Odkryto, że choroby psychiczne, głównie schizofrenia, mogą wynikać z anomaliów w transmisji serotoniny między neuronami.
• substancja rozszerzająca naczynia krwionośne – bardzo podobny do histaminy bliżej niezidentyfikowany jeszcze związek organiczny.
• antybiotyk chloromycetyna – posiada bardzo silne działanie przeciwbakteryjne. Jest on produkowany przez żyjącą w symbiozie z pijawką lekarską specyficzną bakterię. Dotychczas uważano, że bakteria ta to Aeromonas hydrophila (= Pseudomonas hirudinis). Pod tą nazwą jest ona jeszcze opisywana w literaturze oraz wielu publikacjach. W rzeczywistości po zastosowaniu najnowszych szczegółowych badań genetycznych (testy biochemiczne i sekwencjonowanie 16S RNA) wykazano, że mikroorganizm ten to bakteria Aeromonas veronii biovar sobria.
• substancje antynowotworowe. W doświadczeniach naukowych prowadzonych na myszach z wszczepionym laboratoryjnie nowotworem mięsaka T 241, uzyskano wstrzymanie rozwoju guzów nowotworowych, a także ich cofanie się po zastosowaniu ekstraktu z gruczołów ślinowych pijawki Haementeria ghilianii. To, że pijawki mogą mieć antynowotworowe właściwości zasugerowali po raz pierwszy Loeb i Fleisher jeszcze w 1913 roku, relacjonując swoje obserwacje z cofającymi się nowotworami u myszy po zastosowaniu ekstraktów z pijawek. Doniesienia te zostały jednak zbagatelizowane, a potem zapomniane. Dotychczas nie została rozpoznana substancja lub substancje o tych niezwykle ciekawych właściwościach.

W 1996 roku potwierdzono badaniami naukowymi korzystne działanie hirudozwiązków (surowych ekstraktów z pijawek) na stymulację wzrostu komórek nerwowych (neuronów). W związku z tym faktem, duże nadzieje wiąże się z możliwością leczenia poporodowych porażeń mózgowych u dzieci oraz choroby Parkinsona i Alzheimera (uzyskano już pierwsze pozytywne wyniki). Pijawki są bardzo często wykorzystywane przy replantacji kończyn, palców, skóry, piersi, uszu, przy kuracjach odmładzających itp. Ostatnio prowadzi się także z powodzeniem leczenie cellulitisu przy pomocy pijawki lekarskiej, oraz uzyskano też pomyślne wyniki w terapiach związanych z bezoperacyjnym powiększaniem penisa u mężczyzn. Sposoby obu tych terapii chronione są patentowymi świadectwami ochronnymi.

Działanie

Pijawka posiada ok. 270 mikroskopijnej wielkości zębów i przegryza naszą skórę na ok. 1,5 milimetra. Wiele osób myśli, że ugryzienie pijawki jest bardzo bolesne – nieprawda. Pacjenci często nawet nie czują, że pijawka już się w nich “wgryzła” dzieje się tak dlatego, że pijawka w swojej ślinie ma substancje znieczulające.

Pijawka wprowadza leki, które poprawiają krążenie i oczyszczają naczynia i komórki organizmu, likwiduje zakrzepy, procesy zapalne i obniża poziom cholesterolu. Działając na punkty biologicznie aktywne w odpowiednich miejscach i odpowiedniej kolejności zabiegi pijawkami oceniane są jako znacznie przewyższające działania akupunktury.

Znamy trzy główne mechanizmy lecznicze pijawek:

1. Moment przekłuwania się przez skórę (ukłucie, ból) – zasada akupunktury. Podrażnienie odpowiednich receptorów nerwowych w skórze człowieka daje odpowiedni sygnał do mózgu “mobilizując” go do działania mającego zapobiec bądź zwalczyć patologię.

2. Lecznicze działanie substancji farmakologicznych (leków) zawartych w gruczołach pijawek. Po przekłuciu skóry zaczyna uwalniać do krwioobiegu swoje unikalne substancje chemiczne o działaniu leczniczym, które syntetyzują w swoim ciele.
Takich biologicznie czynnych substancji wyizolowano do tej pory ponad 150 rodzajów.
Najlepiej poznaną substancją jest hirudyna. Jest to lek (stosuje się go w formie wyizolowanej) mający bardzo silne (wielokrotnie silniejsze od najczęściej stosowanej heparyny) działanie przeciwkrzepliwe i antykoagulacyjne.
Oprócz tej sztandarowej substancji gruczoły ślinowe pijawek zawierają między innymi: prostaglandyny, bdelinę, galantynę, hialuronidazę, lipazy, chloromycetynę i wiele innych.
Dość dokładnie poznane jest działanie substancji przeciwbólowych, przeciwzapalnych, znieczulających, regulujących ciśnienie tętnicze krwi a nawet antybiotyków, które składają się na “aptekę” mieszczącą się w ciele pijawki lekarskiej.

3. “Upust” krwi spowodowany działaniem pijawek. Działając jak rodzaj pompy mobilizują do pracy cały układ krążenia człowieka jednocześnie aktywizując siły obronne do walki z procesem chorobowym.

Pijawka lekarska jest antidotum nie tylko na „skutek” choroby, ale też na „przyczynę” choroby. „… oddziałuje bowiem na organizm człowieka na poziomie DNA.” (Lancellot M. – Relying on past science: Nursing  implications of medicinal leech therapy, Medsurg Nurs, 1993, tłumaczenie  A.Z. Kolyszko). Pijawka nie stanowi panaceum na wszystkie choroby, ale regulując układ krążenia człowieka skutecznie leczy lub wspomaga leczenie wielu stanów chorobowych:

• choroby nerek
• żylaki
• zakrzepowe zapalenie żył
• trudnogojące się rany
• zaburzenia przemiany materii
• rwę kulszową
• obrzęki powypadkowe choroby kręgosłupa
• zapalne choroby skóry
• zapalne stany pooperacyjne
• choroby kobiece
• choroby i bóle serca
• nadciśnienie
• choroby płuc i oskrzeli
• ciśnienia dna oka
• choroby przewodu pokarmowego
• choroby wątroby
• marskość wątroby
• nerwice
• alergie
• wrzody żołądka i dwunastnicy
• wysoki cholesterol
• prostata
• zatrucia organizmu
• choroby skóry
• hemoroidy
• impotencja
• obrzęki opuchlizny
• migreny
• bóle i zawroty głowy
• szumy w uszach

A także – bez inwazyjny, naturalny  lifting twarzy:

• opadające policzki
• opadające powieki, brwi.
• bruzdy idące od nosa w dół
• bruzdy na brodzie, zmarszczki.
• maseczki liftingujące.

To bezbolesny zabieg, po którym twarz  się rozjaśni. Dla panów mających problemy z seksem często wystarczą dwa zabiegi, aby pozbyli się problemu.

Proces stawiania pijawek

Proces stawiania pijawek musi być wykonywany przez doświadczonego hirudoterapeutę! Pacjent przed przystawieniem pijawek nie powinien używać perfum, alkoholu, papierosów. Ciało musi być czyste. Zabieg trwa od 30 do 180 minut co zależy od miejsca postawienia pijawek i zaawansowania choroby. Prosimy pamiętać, że po zabiegu jest absolutnie normalnym i korzystnym zjawiskiem krwawienie przez 6 – 12 – 24 godzin, co absolutnie nie szkodzi organizmowi.
Jedna pijawka wysysa 15 – 20 ml krwi. Daną pijawkę można przystawiać tylko jednemu pacjentowi. Raz użyte pijawki nie można przystawiać innym pacjentom!!! Stosuje się tylko pijawki z hodowli, w której przestrzegano zasady epidemiologiczne i sanitarne.

Kilka ważnych porad praktycznych związanych z przystawianiem pijawek

• Przed i po seansie hirudoterapii należy zmierzyć pacjentowi ciśnienie krwi. Zdarza się bowiem, szczególnie po pierwszym seansie hirudoterapii, że u pacjentów występują lekkie zawroty głowy, osłabienie i obniżone ciśnienie krwi. Nie są to symptomy groźne. Jest to po prostu jeden ze sposobów reakcji organizmu na pierwszy seans hirudoterapii. Prawie zawsze po drugim i następnym seansie u pacjentów następuje duży przypływ sił fizycznych i psychicznych.
• Zawsze przestrzegać należy zasad aseptyki. Stosowane podczas zabiegu opatrunki muszą być sterylne. Przed seansem hirudoterapii koniecznie trzeba wymyć ręce mydłem dziecięcym lub szarym. Najlepiej pracować w gumowych chirurgicznych rękawiczkach ochronnych. Uniemożliwiają one pijawce przyczepienia się do ręki osoby przystawiającej pijawkę, a w przypadku wykonywania zabiegu osobie obcej, zapobiega to ewentualnym kontaktom z krwią pacjenta. Po zabiegu absolutnie nie należy rękoma dotykać pozostawionej przez pijawkę ranki. Nie można jej także rozdrapywać bezpośrednio ani też drapać skóry w odległości 5 – 7 cm wokół ranki.
• W czasie pierwszej doby po seansie hirudoterapii nie należy ranki moczyć wodą oraz uważać aby nie była ona zmoczona wilgocią pochodzącą z potu. Pełną kąpiel można brać dopiero na trzeci dzień. Po kąpieli rankę należy zabezpieczyć niewielkim opatrunkiem.
• Pijawki należy przystawiać po zakończeniu przez pacjenta pracy, wieczorem przed snem, a najlepiej w dni wolne od pracy. Przez okres 2 – 3 dni po seansie hirudoterapii nie należy uprawiać intensywnych ćwiczeń fizycznych.
• Dobę przed zabiegiem hirudoterapii i w przeciągu dnia po seansie pacjent nie powinien spożywać alkoholu, pić kawy ani silnej herbaty. Używki te mogą powodować dodatkowe rozszerzanie naczyń krwionośnych, co w skojarzeniu z zabiegiem hirudoterapii, może okazać się szkodliwe. Jest to szczególnie istotne u osób z niskim ciśnieniem krwi. Można natomiast bezpośrednio po seansie wypić lampkę czerwonego wina.
• Jeśli hirudoterapeutą jest kobieta, nie powinna ona przybliżać się do pijawek ani przeprowadzać seansów hirudoterapeutycznych podczas występującego u niej okresu menstruacyjnego. To samo dotyczy kobiet, które same sobie chcą w tym czasie przystawiać pijawki.
• Nigdy nie przeprowadzajcie eksperymentów których celem jest łamanie i chęć zmiany ustalonych w hirudoterapii norm i zasad. Zawsze odbije się to niekorzystnie na pacjęcie, bez względu na to czy będziemy to nim my sami, czy też osoba obca. Na przykład gdy na seans hirudoterapii zgłasza się kobieta ciężarna u której w trakcie ciąży wystąpiły hemoroidy bardzo łatwo poddające się terapii pijawkowej, musimy stanowczo odmówić terapii. Istnieje bowiem absolutny zakaz stosowania pijawek u kobiet ciężarnych i w przypadku jego złamania zawsze spowoduje to groźne następstwa.
• Pijawki należy przystawiać tylko w miejsca właściwe dla wybranego rodzaju terapii, uważając jednak by nie spowodować powikłań wynikających z możliwością:

1. Wejścia pijawki w naturalne otwory ciała pacjenta takie jak oczy, nos, usta, uszy, odbyt, pochwa, macica. Przyjąć tutaj należy zasadę, że jeśli sytuacja taka jest z jakichś powodów możliwa, to na pewno będzie ona chciała przydarzyć się właśnie nam i teraz.

2. Spowodowania uszkodzenia nerwów, lub krwotoków żylnych bądź tętniczych, spowodowania zakażeń, lub zatruć przez pijawki pochodzące z nieznanego i nielegalnego źródła pochodzenia lub przystawiane bezpośrednio na główne żyły lub tętnice.

3. Pozostawienia przez pijawki blizn w miejscach widocznych i wpływających na atrakcyjność osoby (szczególnie młodych dziewcząt) lub możliwość dalszego wykonywania przez nią zawodu (aktorzy, modelki itp.). Należy pamiętać że u niektórych ludzi niewielka blizna po ugryzieniu pijawki pozostaje przez bardzo długi okres czasu.


Pozyskiwanie pijawek lekarskich

Pijawka medyczna musi osiągnąć wiek 1,5 lub 2 lata. Pijawki należy wykorzystać jednorazowo, pijawki zużyte usypiamy. Czas i rezultaty leczenia w dużej mierze zależą od pacjentów (wiek, rodzaj skóry, zaawansowanie choroby). Można jednak powiedzieć, że 98 % pacjentów odczuwa po zabiegach znaczną poprawę.

Do hirudoterapii nadają się wyłącznie pijawki hodowane w izolowanych warunkach laboratoryjnych, bez najmniejszego kontaktu z otoczeniem zewnętrznym oraz żywione w sposób kontrolowany. Są one wprawdzie droższe, ale zapewniają pełne bezpieczeństwo dla leczonych nimi ludzi.

Pijawki lekarskie w Polsce podobnie jak i w całej Unii Europejskiej znajdują się pod ścisłą ochroną gatunkową i ich pozyskiwanie z nielicznych już środowisk naturalnych jest prawnie zabronione i karalne. Jedynym legalnym sposobem zaopatrzenia się w pijawki jest ich zakup od firmy, która prowadzi ich kontrolowaną hodowlę laboratoryjną. W Polsce firmą taką jest Przedsiębiorstwo Wdrożeń i Zastosowań Biotechnologii i Inżynierii Genetycznej w Opolu.


Przeciwwskazania do stosowania pijawek

Nie ma ich zbyt wiele, ale należy pamiętać że:

• Nigdy nie stawiamy pijawek kobietom w ciąży. Zawarte w wydzielinie gruczołów ślinowych pijawek hirudozwiązki mogą wpływać na przebieg rozwijającej się ciąży, a w skrajnych przypadkach powodować poronienia.
• Absolutnym przeciwwskazaniem jest hemofilia.
• Przeciwwskazaniem może być przebyte niedawno leczenie z wykorzystaniem antykoagulanów. Zabieg hirudoterapi w takim przypadku może być przeprowadzony dopiero po przerwie trwającej przynajmniej dwa tygodnie. W przeciwnym razie proces krwawienia z ranki gdzie przyssana była pijawka może trwać bardzo długo (nawet do 48 godzin).
• Należy zachować szczególną ostrożność w przypadkach hipotonii, gdy ciśnienie krwi wynosi 60/80 lub mniej. Po seansie hirudoterapii prawie zawsze w takich przypadkach u pacjentów występują zawroty głowy i osłabienie ogólne.
• Nie przeprowadzamy zabiegu hirudoterapi przy silnej anemii
• Bardzo ostrożnie przeprowadzamy sesje hirudoterapeutyczną u alergików, gdyż mogą oni także być uczuleni na hirudozwiązki. U takich pacjentów przy pierwszym seansie przystawiamy maksymalnie 1 – 2 pijawki i obserwujemy reakcję: jeśli w 3 – 4 dniu po postawieniu wokół miejsca postawienia utrzymuje się zaczerwienienie o średnicy powyżej 4 cm, oznaczać to może uczulenie na pijawki i takiej osobie nie należy pijawek stawiać.
• Z założenia nie leczymy pijawkami dzieci poniżej 10-go roku życia. Wyjątek stanowić mogą tylko przypadki replantacji.

Działania uboczne

Może wystąpić zaczerwienienie lub nieduży obrzęk. Jeśli jego średnica nie jest większa niż 4 – 5 cm, nie jest to niepokojące. Może wystąpić też nieznaczne swędzenie w miejscu ukąszenia pijawki. W takich wypadkach należy delikatnie przetrzeć miejsce zaczerwienienia spirytusem aptecznym oraz unikać rozdrapywania. W ciągu kilku dni te objawy znikną. Zaczerwienienie może wystąpić nie bezpośrednio po zabiegu, ale nawet po upływie tygodnia.

Może wystąpić też „huśtawka ciśnieniowa”, która unormuje się w ciągu kilku godzin.

Nie u wszystkich osób powstają te działania uboczne.